ĐUVN xin giới thiệu suy nghĩ của dịch giả Trí Vương, lý giải việc anh chọn dịch cuốn sách Quốc gia khởi nghiệp với những điều kỳ lạ ở đất nước Israel.
Đội bóng ưa thích của tôi là câu lạc bộ Arsenal (Anh quốc). Họ có truyền thống làm kinh tế rất đặc trưng và là đề tài bàn tán không ngớt ở cả cánh báo chí lẫn cổ động viên: không bao giờ mua siêu sao lớn, chỉ đào tạo cầu thủ chất lượng và bán ngay khi được giá. Vài năm trước, gã khổng lồ Google cho biết sẽ chi 1,3 tỷ USD để mua lại doanh nghiệp mới nổi Waze – chuyên cung cấp dịch vụ bản đồ trực tuyến.
Đây là sự tương đồng giữa đội bóng thành London với Israel: thay cho cầu thủ, quốc gia Do Thái gây dựng các doanh nghiệp công nghệ chất lượng cao để bán lại cho các tài phiệt và tập đoàn phương Tây với giá hời.
Tôi cầm trên tay bản gốc sách Quốc gia khởi nghiệp, bìa sách không nổi bật, thậm chí có phần kém ấn tượng với nền trắng, viền xanh và một nút bàn phím có in hình cờ Israel (sau này tôi mới hiểu ý nghĩa của chi tiết này), nhưng lại hấp dẫn tôi ngay từ lời nói đầu được chấp bút bởi Shimon Peres, nguyên tổng thống Israel, khi khẳng định Israel là một đất nước “lúc nào cũng trong giai đoạn khởi nghiệp”. Mới nghe thì thấy hơi buồn cười, khác nào nói một đứa trẻ “không bao giờ lớn”?
Tuy nhiên sau đó, những thông tin tìm hiểu được trên internet càng củng cố quyết tâm của tôi trong việc chuyển ngữ Quốc gia khởi nghiệp sang tiếng Việt. Hơn ai và hơn bao giờ hết, chúng ta rất cần cho mình một bài học làm giàu kể từ khi thoát khỏi nền kinh tế tập trung bao cấp của những năm 1980. Việt Nam không chỉ có dân số gần 100 triệu người, hai phần ba trong số đó là người trẻ tuổi và đầy khát vọng, trữ lượng tài nguyên thiên nhiên phong phú, mà tinh thần lao động không biết mệt mỏi của người Việt còn được tổng biên tập tạp chí Forbes, Steve Forbes nhận xét như một nhân tố giúp kinh tế đất nước tăng trưởng gần 5% trong ba tháng đầu năm 2013. Với tất cả tiềm năng này, những gì chúng ta cần làm giờ đây là lựa chọn cho mình một bài học làm giàu.
Do đó, khi vừa đọc vừa dịch những dòng đầu tiên của cuốn sách, tôi đã biết câu chuyện làm kinh tế của người Israel là một điển hình rất hợp lý cho đất nước mình.
Phải thú thật, trước khi bắt tay dịch Quốc gia khởi nghiệp, tôi không có nhiều quan tâm và kiến thức về đất nước Israel. Ngoài việc đây là một mảnh đất cằn cỗi bên bờ biển Chết – nơi có nồng độ muối cao đến mức bạn không cần biết bơi cũng có thể nổi được, luôn bị đe dọa bởi nguy cơ chiến tranh và hầu như không sở hữu bất cứ tài nguyên thiên nhiên nào, “thành tích” đáng kể và nổi tiếng nhất của Israel mà tôi biết có lẽ là thắng lợi trong Cuộc chiến Sáu ngày.
Nhưng ngay cả khi thiếu thốn kiến thức về Israel như thế, tôi đã luôn ý thức rằng một dân tộc đã chu du ròng rã bốn mươi năm trong sa mạc để đến được miền Đất Hứa như người Do Thái ắt sở hữu những phẩm chất vô giá không thể gọi tên. Và trong quá trình chuyển ngữ Quốc gia khởi nghiệp, tôi mới thấy những phẩm chất này luôn hiện diện từ trang đầu tiên của câu chuyện xe hơi điện (doanh nhân Agassi) cho đến dòng cuối cùng của trang 425. Tôi không thể hiểu được tại sao lại có một đất nước tồn tại thứ văn hóa dị thường là cấp dưới thách thức cấp trên bằng những câu như “tại sao ông là sếp của tôi, mà tôi không phải sếp của ông?” như Israel. Là người trưởng thành trong môi trường gia đình quân đội, tôi càng không thể chấp nhận việc các sĩ quan cấp dưới dám tự ý làm trái quân lệnh giữa lúc giao chiến như quân đội Israel. Tôi tin rằng sự bối rối của mình cũng được bạn đọc ở không chỉ Việt Nam, mà còn nhiều nước khác chia sẻ. Thế nhưng, với người Israel, đây lại là cách để họ tồn tại giữa muôn trùng vòng vây kể từ khi lập quốc cách đây chỉ mới sáu mươi năm. Và không chỉ tồn tại, họ còn làm giàu được trên chính chốn “tiêu điều, thê lương và câm lặng” như cách văn hào Mỹ Mark Twain đã miêu tả về Israel.
Cũng cần nhấn mạnh, đặc trưng khu biệt trong yếu tố văn hóa của người Israel không phải là điều cần quan tâm. Mà chúng ta cần rút tỉa cho mình những kinh nghiệm về cách người Israel đã làm để xây dựng nền kinh tế thần kỳ của họ. Bởi thế, dù có rất nhiều áp lực và khó khăn trong quá trình chuyển ngữ Quốc gia khởi nghiệp, tôi vẫn ý thức phải đưa bài học làm giàu của dân tộc Do Thái đến với bạn đọc Việt Nam càng sớm càng tốt.
Vì suy cho cùng, hành trình làm giàu của từng cá nhân và rộng hơn là cả một đất nước không chỉ đơn thuần là để tích lũy vật chất. Một dân tộc muốn ngẩng cao đầu bước ra thế giới, muốn tiếng nói có trọng lượng giữa các nước lớn, muốn xây dựng một nền văn hóa – giáo dục – chính trị lành mạnh, có bản sắc và đáng tự hào chắc chắn phải là một dân tộc thoát được khỏi những ám ảnh triền miên về “cơm – áo – gạo – tiền” và kiêu hãnh đứng trên đỉnh chóp của tháp nhu cầu Maslow.
Đây cũng là ám ảnh của mỗi người dân Việt chân chính.
— —
Quốc gia khởi nghiệp, Dan Senor, Saul Singer, Trí Vương dịch, NXB Thế Giới & Alpha Books, 2015, tái bản 2017.
TRÍ VƯƠNG